Geçtiğimiz yılın son çeyreğinde dünya gündemine oturan Korona Virüs salgını şu anda ülkemiz de dahil olmak üzere Dünya genelinde 116 ülke ve bölgede virüs tespit edilmiştir. Virüsün teknik ismi Covid-19 olarak belirlenmiştir. Virüsün yayılmasına karşı yapılan çalışmalarla birlikte, tanı, tedavi ve ilaç geliştirme çalışmaları sırasında ortaya çıkan atıkların ve numunelerin doğru taşınması ve bertaraf edilmesi yayılmanın yavaşlaması açısından önemli rol oynamaktadır. Ülkemizin de taraf olduğu Uluslararası ADR Sözleşmesi Covid-19 dahil olmak üzere ülkemizde karayolunda taşınan tehlikeli maddelerin güvenli taşınması hususunda kuralları ve uygulamaları belirlemektedir. ADR uygulamaları trafik, çevre ve insan sağlığını korumaya yönelik olmakla birlikte Ulusal güvenliğimizin temini ve geliştirilmesi için bizlere yeni imkan ve fırsatlar sunmaktadır.
Gelin Covid-19’u (Yeni Korona Virüsü) ADR Sözleşmesi kapsamında değerlendirelim.
Ülkemizin de taraf olduğu ADR sözleşmesinin 2. Bölümünde tehlikeli maddelerin sınıflandırması yer almaktadır. ADR Sözleşmesinin 2.2.62 referansında Bulaşıcı Maddeler tanımlanmaktadır. ADR uyarınca, bulaşıcı maddeler insanlarda ve hayvanlarda hastalığa neden olabilecek mikroorganizmalar (bakteriler, virüsler, riketsiya, parazitler, mantar dâhil) olarak tanımlanır. Bölümün devamında daha önce belirlenmiş ve hastalığa neden olan bulaşıcı maddeler tablolar halinde yer almaktadır. Bulaşıcı bakterilere örnek olarak Bacillus anthracis, Brucella abortus ve Escherichia coli (koli basili) verilebilir. Bakterilerin kültürler halinde taşınması durumunda insanı etkileyen bulaşıcı madde olarak tanımlanmaktadır. Virüslere örnek olarak Kırım Kongo kanamalı ateş virüsü, Ebola virüsü ve Herpes (uçuk) B virüsü (yalnızca kültür halinde) örnek gösterilmektedir.
Yukarıda sayılan bakteri ve virüslerin yer aldığı tabloda tespit edilen ajanların bulunması suretiyle Covid-19 – Korona Virüs’ün sınıflandırmasında Tehlikeli Madde Güvenlik Danışmanı (TMGD) olarak ADR sözleşmesinin diğer hükümlerini inceleyerek sınıflandırmayı gerçekleştirmeliyiz.
İlgili tabloda Covid-19 olmamasına karşın ADR sözleşmesi Tabloda bulunmayan, ancak aynı kriterlere uyan, yeni veya yeni geliştirilen patojenleri içeren, bulaşıcı maddeler Kategori A’ya atanır. Ayrıca, şüphe duyulması durumunda, bir madde Kategori A kriterlerine uysun veya uymasın, bu kategoriye atanır hükmü ile Korona Virüsü’nün ADR kapsamına olduğu belirtilmiştir.
Bu noktada Covid-19 ADR kapsamında UN 2814, “BULAŞICI MADDE, İNSANLARI ETKİLEYEN” olarak sınıflandırılır. Dolayısı ile Covid-19 virüsü ile enfekte olmuş vatandaşlarımızın kullandığı ve bulaşıcı maddeleri içeren veya içerme ihtimali olan tüm ev kaynaklı veya klinik atıklar, uygun olduğu üzere UN No. 2814 kaydına atanır
Avrupa Birliği’nin 2000/532/EC sayılı Komisyon Kararı’nda güncellenen atık listesine göre, sağlık hizmetleri ve/veya ilgili araştırmalar için insan veya havyan atıkları, doğum, tanı, tedavi veya insanlarda enfeksiyonun önlenmesi ile ilgili hizmetler sonucu ortaya çıkan atıklar, enfeksiyonu engellemek için toplanması ve imhası özel zorunluluklara tabi olan atıklar tehlikeli atık kapsamında değerlendirilmektedir. Bu atık sınıflandırması ülkemizde de geçerlidir. Tüm olasılıklara göre durumumuzu özetler isek,
Sağlık Kuruluşları Kaynaklı Covid-19 Atıklarının Bertaraafı:
Sağlık kuruluşlarında oluşan tüm tıbbi atıklar ADR sözleşmesi kapsamında, yetkilendirilmiş kuruluş ve özel araçlar ile bertaraf tesislerine gönderilmektedir. Bu noktada ADR kurallarının hiçbir suretle esnetilmemesi, bu konuda çalışan tüm işçilerin kişisel koruyucu ekipmanlarını kullanmaları önem arz etmektedir. Durumun özelliği sebebiyle ek poşetleme, ek ambalajlama yapılmasını da önermekteyiz. Kullanılan kişisel koruyucu ekipmanlarında her zamankinden daha sık değiştirilmesi önerilmektedir.
Covid-19 Test Numunelerinin Taşınması:
Bu numuneler hali hazırda Sağlık Bakanlığı gözetimi ve izni altında taşınmaktadır. Bu taşıma faaliyetlerinin tam gizlilik içinde gerçekleştirilmesi şarttır. Her bir test numunesinin sonuçları belirlenmeden Covid-19 varmış gibi taşınması gerekmektedir. Taşıma işleminde gerekli bölge veya hallerde emniyet ekiplerinin de koruma ve gözetimi altında bu numunelerin taşınması ulusal güvenliğimiz için önem arz etmektedir. Hali hazırda ülkemizde patlayıcı maddelerin, radyoaktif maddelerin ve bulaşıcı maddelerin taşınması özel izinlere ve gizliliğe tabidir. Bu konuda var olan ADR gerekliliklerinin uygulanması önemlidir.
Evde Hastalık Geçiren Vatandaşların Yapması Gerekenler:
Evde Covid-19 geçiren vatandaşlarımızın temas ettiği veya kullandığı her türlü tek kullanımlık tıbbi veya gıda atıklarının ayrı toplanması önem arz etmektedir. Ayrı toplanan atıkların katmanlı şekilde paketlenmesi gerekmektedir. Bu noktada, atıkların iç içe konulmuş 2-3 kat çöp poşetleri içine toplanması. Toplanan bu atıkların bir dış koliye yerleştirilmesi. Kolinin kapasitesi kadar atık toplandığında kapaklarının ve varsa yırtık ve delik kısımlarının bantlanarak sağlam ve sızdırmaz hale getirilmesi önerilir. İmkan var ise kolinin de dış ve sert bir poşet içine veya daha büyük bir koli içine konulması önerilir. Son paketleme yapıldığında ambalajın üzerine bulaşıcı madde, Covid-19, Koronavüris, Bulaşıcı Atık gibi ibarelerin ambalajın her yerine yazılması ve yine imkanımız var ise şu görselin paketin üzerine yapıştırılmasını öneririz.
Tehlikeli atıklar evsel atık araçlarında olduğu gibi preslenerek taşınmaz. Bu işlemi yapmadığımız sürece bu atıklar çöp kamyonları tarafından preslenecek bu esnada çöp toplama hizmetlerinde çalışan işçilerimizin sağlığına tehdit oluşturacaktır. Öte yandan bu atıkların yine diğer çöplerle atılması durumunda toplayıcılıkla geçimini sağlayan vatandaşların hastalığa kapma riskini arttıracaktır.
Bu türden atıkların yerel yönetimlerce apartmanlardan ayrıca toplatılması veya vatandaşlarımızın en yakın sağlık kuruluşuna bu atıkları teslimi önem arz etmektedir.
Yazar: Anıl Aşkın